Duchownym z Ziemi Biłgorajskiej zakazano bijatyk

Kim byli unici? Byli to wyznawcy prawosławia, którzy w wyniku synodu kościelnego w Brzegu nad Bugiem (9 października 1596 roku) przeszli na katolicyzm, zachowując przy tym wschodni obrządek. Unici na Ziemi Biłgorajskiej zamieszkiwali południową część obecnego powiatu biłgorajskiego. Do dziś zostało wiele zabytków czy pozostałości pamiętających tamte czasy.

Unici na Ziemi Biłgorajskiej zamieszkiwali południową część obecnego powiatu. Do dziś zostało wiele zabytków czy pozostałości pamiętające tamte czasy.

W Biłgoraju pierwsze wzmianki pochodzą już z połowy XVII wieku, kiedy to Zbigniew Gorajski nadał unitom przywilej swobodnego użytkowania ziemi. W latach 1790-1793 została postawiona murowana cerkiew, na miejscu starszej, drewnianej. Inicjatorem był ksiądz grekokatolicki, Jan Zieniewicz.

W czasach prześladowań w 1875 roku ostatni proboszcz, ks. Antoni Zieniewicz, przeszedł na prawosławie. W Soli istniała także cerkiew unicka, natomiast pierwsza wzmianka pochodzi z 1620 roku. W 1872 roku została wybudowana już cerkiew prawosławna, natomiast unicka, która znajdowała się w całkiem innym miejscu, tj. bliżej rzeki Biała Łada, została rozebrana. Być może cmentarz prawosławny stoi na dawnym cmentarzu unickim (gwoli ścisłości to wokół cerkwi jeszcze do lat 20. XIX wieku istniał cmentarz przykościelny).

Unici solscy przeszli na prawosławie – wbrew ich woli. W Majdanie Starym (d. Księżpolskim) istniała parafia unicka, która w latach 30. XIX wieku połączyła się z parafią solską. Cerkiew była bardzo stara, bo już z 1733 roku, która przetrwała aż do 1905 roku (zachowały się zdjęcia). W 1789 roku w metryce józefińskiej odnotowano wielu „Rusinów”, którzy musieli obrabiać pańszczyznę i powinności dla ruskiego parocha. Do dziś zachował się na terenie przykościelnym nagrobek z 1834 roku (pochowany jest tam Sokołowski). Jest to jedyna pamiątka po cmentarzu przycerkiewnym, unickim. Natomiast nowy cmentarz został założony obok dzisiejszego rzymskokatolickiego, gdzie zachowało się wiele nagrobków.

W Płusach istniała już cerkiew w 1629 roku, a na ich miejscu obecnie znajduje się cmentarz prawosławny. W Księżpolu cerkiew prawosławna w 1596 roku została przemianowana na grekokatolicką. W latach 1679-1858 istniała cerkiew unicka ufundowana przez Zamoyskich. Śladem po tej świątyni został ogromny krzyż znajdujący się przy samej drodze wojewódzkiej. Co ciekawie, wokół tego krzyża znajduje się dawny cmentarz grekokatolicki. W latach 1855-1857 została postawiona murowana cerkiew, która istnieje do dziś jako kościół rzymskokatolicki. W czasach prześladowań unitów proboszczem księżpolskim był ks. Cyryl Chruściewicz, który bardzo chętnie przeszedł na prawosławie i namawiał innych unitów do podjęcia tego kroku. W Zamchu mieszkali unici, natomiast cerkiew istniała już w XVIII wieku, została spalona w 1841 roku. Kilka lat później ordynat Konstanty Zamoyski ufundował nową cerkiew, która następnie w 1875 roku została przemianowana na prawosławną. Pamiątkami po unitach zostały dwa cmentarze, w tym jeden już nieistniejący. Również w Obszy postąpiono podobnie jak w Księżpolu, tj. w 1596 roku została przemianowana cerkiew z prawosławnej na unicką. W 1842 roku ks. Bojarski, dziekan parafii unickiej, został zamordowany podczas akcji utworzenia nowej parafii prawosławnej.

We wsi zachowały się dwa cmentarze grekokatolickie

W Obszy prawosławni przeszli na stronę grekokatolicką, natomiast w 1762 roku wybudowali cerkiew, która została spalona w 1854 roku. W 1860 roku Zamoyscy ufundowali nową cerkiew. Ostatnim proboszczem był ks. Nestor Horoszewicz, który w czasie prześladowań zbiegł do Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Po nich zachowały się trzy cmentarze unickie. W Chmielku istniała cerkiew unicka, która została postawiona w 1796 roku, na miejscu starszej. W 1938 roku w wyniku akcji polonizacyjno – rewindykacyjnej została rozebrana świątynia. W okolicach wsi zachowały się resztki cmentarza unickiego. W Biszczy znajdowali się unici, którzy mieli w posiadaniu cerkiew drewnianą. W 1819 roku cerkiew została rozszerzona. Ostatnim proboszczem w Biszczy był ks. Demetry Zański, który zmarł w 1875 roku w czasie prześladowań unitów. Przy drodze na Lipiny, po prawej stronie, zachował się cmentarz unicki. W Korchowie również mieszkali unici, natomiast cerkiew stała obok obecnej kaplicy rzymskokatolickiej. W 1875 roku ostatnim proboszczem unickim był ks. Piotr Czerkunczakiewicz, który zmarł w wyniku prześladowań. Cmentarz unicki znajduje się 350 m od obecnej kaplicy obrządku łacińskiego.

Unia brzeska i synod zamojski

Ruscy hierarchowie ponawiali próby przywrócenia jedności z Rzymem i w 1596 roku zawarli unię brzeską. Na jej mocy Cerkiew prawosławna na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów przyjęła zwierzchnictwo papieża, zachowując jednak własną strukturę administracyjną oraz wschodnią liturgię. Oficjalne przyjęcie Kościoła ruskiego do wspólnoty z Rzymem nastąpiło 23 grudnia 1595 roku. Pierwszy synod Katolickiego Kościoła Ruskiego odbył się w 1626. Następne planowane (a nawet zwoływane) w 1647 oraz w 1683-1684 nie doszły do skutku, chociaż formalnie miały odbywać się co cztery lata.

W 1686 roku Cerkiew prawosławna w Rzeczypospolitej została podporządkowana patriarchatowi moskiewskiemu. Diecezje położone w późniejszej Galicji, czyli na obszarze największej współcześnie aktywności ukraińskiej cerkwi greckokatolickiej, przystąpiły do unii z Rzymem stosunkowo późno – diecezja przemyska w 1692 roku, diecezja lwowska w 1700 roku. Do końca XVIII wieku ponad dwie trzecie mieszkańców tych ziem stało się grekokatolikami. Po przyłączeniu się wymienionych diecezji struktura organizacyjna kościoła wyglądała następująco: metropolia kijowska, archidiecezja połocka oraz sześć eparchii: pińsko-turowska, włodzimiersko-brzeska, chełmsko-bełska, łucko-ostrogska, lwowsko-halicko-kamieniecka i przemysko-samborska.

Drugim synodem kościoła unickiego był synod zamojski zwołany w 1720 roku. Synod zamojski – synod kościoła unickiego, zwołany w dniach od 26 sierpnia do 17 września 1720 w Zamościu, w celu ujednolicenia liturgii, dokonania reform i formalnego zatwierdzenia postępującej latynizacji Cerkwi Unickiej.

(…)

Cały tekst w najnowszym papierowym wydaniu Nowej Gazety Biłgorajskiej. W każdy wtorek w kioskach, sklepach i punktach kolportażu w powiecie biłgorajskim.

 

foto: zdjęcie ilustracyjne (banzaj.pl)