Struktura podziemnej armii polskiej jest Czytelnikom NOWej zapewne ogólnie znana, stąd zostanie ona tutaj jedynie przypomniana. Nas bowiem interesuje dzisiaj najbardziej miejsce w tej wielkiej konspiracyjnej organizacji (z lat 1939-1944), tzw. "Rejonu AK Biłgoraj", w myśl znanego powiedzenia – "bliższa koszula ciału".
Zaciekawienie to wynika właśnie z powyższego podziału, wprowadzonego jeszcze przez Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), a następnie, tj. od 13 listopada 1939 przez Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), który istniał do czasu powołania Armii Krajowej (AK), rozkazem Naczelnego Wodza gen. Władysława Sikorskiego, wydanym 14 lutego 1942 roku.
Jej osobliwa nazwa wiązała się rzecz jasna z siłami zbrojnymi na terenie okupowanej ojczyzny, w odróżnieniu do armii polskiej, znajdującej się wraz z rządem na uchodźstwie. Nasilający się i coraz bardziej zorganizowany ruch oporu w całej Polsce był odpowiedzią na terror oraz eksterminację naszego narodu ze strony niemieckiego okupanta.
[caption id="attachment_611152" align="alignnone" width="562"]
kpr. Franciszek Nizio ps. Jagoda[/caption]
Dlatego już na przełomie października oraz listopada 1939 roku zaczęły powstawać w mieście i powiecie biłgorajskim pierwsze komórki konspiracyjne, oczywiście w ramach ogólnopolskiej organizacji SZP. Jednak szybko, bo zapewne jeszcze w listopadzie (lub w grudniu) wspomnianego roku została utworzona w Biłgoraju Komenda Powiatowa ZWZ.
Jej dowódcą został ppor. rez. Wacław Spalony ps. Słoma, którego zastępcą był Eugeniusz Goliński (do stycznia 1940), po nim zaś ppor. rez. Antoni Radzik ps. Dolina, Orkisz. Ale ów komendant został aresztowany już 17 marca 1941 i zamordowany 4 listopada w Oświęcimiu. Jego miejsce zajął w pierwszej połowie tego roku kpt. Stanisław Małecki ps. Kosa, Sulima z Krasnegostawu, potem wymienioną placówką ZWZ, a następnie Obwodem AK Biłgoraj, kierował mjr Edward Markiewicz ps. Głóg, na koniec zaś, tzn. od stycznia 1943 roku kpt Józef Gniewkowski ps. Bojar, Orsza lub Poraj.
W początkowym okresie konspiracji działalność tej organizacji podziemnej opierała się o system tzw. "Piątek". Jedną z nich kierował kpr. Aleksander Szozda ps. Wisiorek, którego podwładnym był m.in. st. sierż. rez. Michał Wychocki ps. Czarny – ojciec Ireny, dzielnej harcerki Szarych Szeregów, kolejnymi zaś ppor. rez. Zygmunt Szalak ps. Wierch, Wiaruta oraz plut. pchor. Feliks Budzyński.
Jeśli chodzi o pełną strukturę organizacyjną Obwód AK Biłgoraj, oznakowany liczbą "665", wchodził obok trzech innych w skład Inspektoratu Zamojskiego, znajdującego się w Okręgu Lubelskim, należącym z kolei do Obszaru nr 5 (Poznań).
Był on podzielony jeszcze w 1941 roku na 5 Rejonów, a mianowicie: Biłgoraj (kryptonim: Akademia), Frampol (Liceum), Józefów (Freblówka), Krzeszów (Gimnazjum) i Tarnogród (Powszechniak). Lecz to nie wszystko, gdyż te ostatnie dzieliły się jeszcze na placówki.
My zajmiemy się tylko Rejonem AK Biłgoraj miasto oraz gmina Puszcza Solska. Nie ulega bowiem wątpliwości, że ta jednostka podziału terytorialnego jest nam najbliższa. Warto jednak zaznaczyć, iż w powyższym mieście znajdowały się wówczas również inne ważne agendy Komendy Obwodu, tj.: komórka wywiadu, kierowana przez ppor. rez. Antoniego Radzika ps. Dolina, a następnie por. rez. Edwarda Bieleckiego ps. Wyżeł; punkt poczty i kontaktów zamiejscowych Komendy Okręgu ZWZ, a z czasem Inspektoratu Zamojskiego AK, prowadzony przez Jana Markiewicza ps. Świś, zaś od kwietnia 1943 roku przez byłego komendanta posterunku Policji we Frampolu Adama Laszko ps. Lech.
[caption id="attachment_611153" align="alignnone" width="603"]
phm. Tadeusz Iwanowski ps. Ney[/caption]
Oprócz tego znajdowała się tutaj jeszcze siedziba lekarza Obwodu AK, którym został na początku 1943 roku ppor. Lucjan Kopeć ps. Radwan, mający do pomocy ppor. Zbigniewa Krynickiego ps. Korab i ppor. Tadeusza Błachutę ps. Oldan oraz Komenda Hufca Szarych Szeregów, pierwotnie pod opieką phm. Edwarda Janiuka, a po jego aresztowaniu zarządzana tymczasowo przez Tadeusza Iwanowskiego ps. Ney, Miniaturka, aż do przybycia jego następcy (w połowie 1942 roku), jak też referat Wojskowej Służby Kobiet, pod kierownictwem hm. Katarzyny Krzyśków ps. Katarzyna, Marii Piaseckiej ps. Żar i Barbary Blumhof ps. Kama (Maka).
Rejon Biłgoraj miasto, powstały w czerwcu 1941 roku, obejmował takie wsie (placówki) gminy Puszcza Solska, jak: Bojary, Gromada, Majdan Gromadzki, Nadrzecze, Zacisze, Zagumnie (dowódca st. szer., potem kpr. Kazimierz Pacyk ps. Grom), Rapy Dylańskie, Rapy Bojarskie, Dyle, Kajetanówka, Lipowiec (plut. Stanisław Borowy ps. Były), Majdan Stary, Majdan Nowy, Rogale (plut. Jan Sarzyński ps. Ząb), Smólsko Małe, Smólsko Duże (kpr. Jan Micyk ps. Liść), Brodziaki, Wolaniny (plut. Wawrzyniec Róg ps. Lis), Wola Mała, Wola Duża (kpr. Franciszek Siembida ps. Ostry), Zanie, Zynie (Jan Pułapa ps. Lemiesz) i miasto Biłgoraj wraz z wsią Puszcza Solska (początkowo ppor. rez. Antoni Radzik ps. Dolina, potem ppor. Józef Witek ps. Grotal, Grot, zaś od listopada 1942 roku ppor. rez. pilot, harcmistrz Józef Stegliński ps. Cord i na koniec ppor. rez. Zygmunt Szalak ps. Wiaruta).
[caption id="attachment_611155" align="alignnone" width="543"]
ppor. Józef Witek ps. Grot[/caption]
Zanim Rejon AK Biłgoraj został przekazany ppor. rez. Józefowi Steglińskiemu, rodem z Łodzi, przerzuconemu do nas, po jego "spaleniu" w Głownie, przez tutejszy ruch oporu (w lipcu 1942 roku), objął on już w sierpniu komendę nad Hufcem (Rojem) Szarych Szeregów pod pseudonimem Czarny Żbik. Jego zastępcą został wtedy harcerz III Starszej Męskiej Drużyny Harcerskiej w tym mieście ppor. Tadeusz Blachuta ps. Oldan (poległ pod Osuchami w czerwcu 1944 roku).
To dzięki nim funkcjonował tutaj aktywnie dywersyjny zastęp Szarych Szeregów, a wielu członków tegoż hufca, m.in. Bolesław Dobrowolski ps. Gordon, drużynowy plut. Edward Pysiewicz ps. Brzózka, kpr. Henryk Żelezik ps. Student, czy kpr. Zenon Buszkowski ps. Żółty, wstąpiło do utworzonego z czasem oddziału partyzanckiego Corda.
[caption id="attachment_611151" align="alignnone" width="561"]
Bolesław Dobrowolski ps. Gordon[/caption]
Do zasług owego dowódcy Roju Szarych Szeregów należałoby zaliczyć nie tylko jego działalność jako trzeciego w historii komendanta hufca oraz kontynuatora dzieła rozwoju (rozbudowy) ruchu harcerskiego na Biłgorajszczyźnie w trudnych latach okupacji (1942-1944), lecz także kształtowanie w tym czasie postaw obywatelskich (patriotycznych) wśród lokalnej młodzieży, która ceniła go za odwagę, koleżeńskość oraz dotrzymywanie słowa.
Właśnie dlatego już w listopadzie 1942 roku powierzono mu również komendę nad Rejonem AK Biłgoraj, by mógł współorganizować także struktury miejscowego państwa podziemnego i polskiej armii. W końcu to właśnie on utworzył przecież tu dwa oddziały partyzanckie, przy czym pierwszy był tylko małą jednostką dywersyjno-szkoleniową.
Co ciekawe, w całej swej działalności posługiwał się oficjalną przykrywką, jaką było prowadzenie niewielkiego zakładu wulkanizacyjnego, zlokalizowanego niedaleko miejscowej siedziby Gestapo. Stąd zapewne wziął się jego konspiracyjny pseudonim, używany od tego czasu – Kord (Cord).
[caption id="attachment_611154" align="alignnone" width="526"]
ppor. Józef Stegliński ps. Cord[/caption]
Dzięki niemu oraz Rejonowi AK Biłgoraj nasze miasto może się szczycić obecnie z udziału w walce z okupantem i posiadania własnego oddziału partyzanckiego, czyli "ziemi biłgorajskiej", skupiającego zarówno harcerzy Szarych Szeregów, jak i byłych żołnierzy WP, a także z grup dywersyjnych, które likwidowały konfidentów, dokonywały konfiskaty płodów rolnych lub innych artykułów spożywczych z rąk Niemców, a nawet zorganizowały dwukrotnie zamach na szefa gestapo w Biłgoraju – Romualda vel Roberta Colba.
Niestety, sam komendant miejscowego Roju i Rejonu AK poległ pod koniec wojny z częścią swych żołnierzy 25 czerwca 1944 roku pod Osuchami. Cześć ich pamięci!
Piotr Flor Prezes BTR
Wszelkie prawa zastrzeżone
Komentarze (0)