Od początku okupacji niemieckiej działał w Biłgoraju ruch oporu. Służba Zwycięstwu Polski (X 1939 r.) została przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Działała od początku września 1940 r.
Rozkazem Naczelnego Wodza z 12 lutego 1942 r. powstała na jej bazie Armia Krajowa. W Biłgoraju znajdowały się ośrodki dyspozycyjne polskiego ruchu oporu, a pierwszym dowódcą powiatu był por. rez. Wacław Spalony ps. "Słoma". Ma swój pomnik na "Skwerku Solidarności". Zginął w Oświęcimiu. Jego zastępcą był Eugeniusz Goliński, a następnie oficer wywiadu – ppor. rez. Antoni Radzik ps. "Dolina". Jego imieniem nazwano boczną ul. M. Konopnickiej. Od listopada 1941 r. kierował Komendą Obwodu Biłgorajskiego. Jego zastępcą był por. rez. Edward Bielecki ps. "Wyżeł". W wywiadzie działali: Michał Kochmański "Żbik", Adolf Kalczyński ps. "Negus", bracia Łońscy, Edward Buczek – fotograf, który pozostawił wiele dokumentów fotograficznych. Komendą Hufca Szarych Szeregów kierował podharcmistrz Tadeusz Iwanowski ps. "Mały", "Nej". Od grudnia 1941 r. komendantem biłgorajskiego dowództwa AK był Józef Stegliński występujący pod nazwiskiem Zygfryd Koman ps. "Czarny Żbik". W maju 1944 r. aresztowany został harcmistrz Jan Łoński. Wraz ze swoim bratem Bolesławem (działali w wywiadzie AK) zginęli w obozie zagłady na Majdanku.
Jesienią 1943 r. por. Józef Stegliński "Cord" utworzył oddział partyzancki AK grupujący żołnierzy z Biłgoraja i okolic.
W słynnej bitwie pod Osuchami zwanej też bitwą nad Sopotem 24/25 czerwca 1944 r. – u progu wyzwolenia – zginęli następujący żołnierze: dowódca "Cord", Józef "Wątróbka" i Władysław "Kiszka" Jandowie, Edward Pysiewicz "Brzózka", Walerian Sarzyński "Waler", Zdzisław Sobczyk "Sęk", Bolesław Wiśniewski "Ster", Andrzej Wolanin "Kozioł", Henryk Żelezik "Student". 4 lipca ujęci w walce i rozstrzelani zostali ppor. Józef Witek "Grot" i Tadeusz Ludwik "Goraj". Ranni zostali, ale ocaleli w bitwie osuchowskiej: Ryszard Radej "Gryf" oraz Józef Szpinda "Teczka". Biłgoraj został wyzwolony 24 lipca 1944 r. I ten dzień już pamiętam!
Organizacja oddziałów partyzanckich AK walczących w Puszczy Solskiej
Oddział AK "Corda" – ok. 200 ludzi. Składał się z 3 plutonów strzeleckich, 1 plutonu CKM-ów i moździerzy. Plutonami dowodzili:
- ppor. Józef Witek "Grot" – pełnił także funkcję zastępcy dowódcy oddziału. 25 czerwca 1944 r. dostał się do niewoli pod Osuchami. Rozstrzelany przez gestapo w Biłgoraju 21 lipca 1944 r. (3 dni przed wyzwoleniem).
- pchor. Tadeusz Piotrowski "Pazur"
- st. sierż. art. Eugeniusz Rosłan "Sokół". Po wojnie pracował w BPB jako kierownik budów.
- pchor. Marceli Drzewski "Śniardwy". Jego zastępcą był sierżant Adam Sarzyński "Semen". Po wojnie był właścicielem zakładu stolarskiego przy ul. Nadstawnej. W oddziale tym działała samodzielna drużyna wywiadowcza pod dowództwem kpr. Franciszka Nizio "Jagoda" (pisałem o nim w ostatnim numerze NOWej).
Dowódca "Cord" – ppor. Józef Stegliński – lotnik, harcmistrz ZHP, komendant rejonu Biłgoraj. Zginął 25 czerwca 1944 r. pod Osuchami.
Oddział AK "Topoli" – powstał w maju 1942 r. pod dowództwem por. Konrada Bartoszewskiego "Wira". Oddział był dobrze uzbrojony, wyposażony i wyszkolony. Skupiał żołnierzy z rejonu józefowskiego i obwodu biłgorajskiego.
W walkach czerwcowych dowódcą był Jan Kruk "Topola" – nauczyciel ze Szczebrzeszyna.
Pluton AK pchor. "Korczaka" – 28 ludzi. Należał do oddziału "Podkowy". Dowódca Ryszard Siwiński "Korczak". Włączył się do zgrupowania mjr. "Kaliny".
Oddział AK "Wira" – oficjalnie Kurs Młodszych Dowódców Piechoty. Przed akcją czerwcową oddział "Wira" liczył 100 żołnierzy. Dowódcą I plutonu był ppor. Władysław Choma "Kula", a II plutonu pchor. Czesław Murzacz "Selim". Dowódca "Wir" Konrad Bartoszewski mgr filozofii, por. rezerwy WP, był komendantem rejonu Józefów. Ma na swoim koncie wiele sukcesów, m.in. przebicie się wraz z oddziałem z "kotła" osuchowskiego i odbicie więźniów z biłgorajskiego więzienia.
Oddział AK "Woyny" – 1 kompania sztabowa inspektoratu Zamość. Dowódcą był por. Adam Haniewicz "Woyna". Zastępcą był ppor. Józef Wojciechowski "Boryna".
Szpital Leśny "665" – komendantem był por. lekarz Lucjan Kopeć "Radwan", zastępcą por. lekarz Zbigniew Krynicki "Korab", 3 sanitariuszki z Janiną Roguską-Bartoszewską "Niną". "Nina" i "Wir" mieli po wojnie domek wypoczynkowy w Sierakowie nad Tanwią.
Samodzielna Drużyna Minerska – 15 ludzi pod dowództwem por. sap. inż. Stanisława Kowalskiego "Huka".
Patrol sprawozdawców wojennych biura informacji i propagandy pod dowództwem pchor. Kazimierza Józefowicza "Kalif".
Inspektorat Zamojski – koordynator działalności oddziałów partyzanckich AK na Zamojszczyźnie. W skład wchodzili: mjr zawodowy Edward Markiewicz "Kalina". Po nim rotmistrz Mieczysław Rakoczy "Miecz". Od 24 czerwca dowództwo przejął por. K. Bartoszewski "Wir".
Cdn.
Kazimierz Szubiak
Komentarze (0)