Isaac Bashevis Singer 1904-1991 r., żydowski pisarz, laureat nagrody Nobla, kilka lat swojego życia spędził w Biłgoraju. Co roku obchodzimy w naszym mieście Dni Singerowskie. Korowód mieszkańców i aktorów rozpoczyna się zbiórką przy ławeczce Singera.
W artykule tym opieram się na fragmentach prac prof. Jerzego Markiewicza, dr Doroty Skakuj oraz Stefanii Kwiecińskiej znającej biłgorajskie rodziny żydowskie. Zacznę od zachwytu naszym miastem samego Singera: "Biłgoraj w mojej pamięci – tu wszystko stawało się piękniejsze, zielone, soczyste, aromatyczne, promieniujące światłem zachodzącego słońca – marzyłem by móc tutaj zostać na zawsze". Z nostalgią opisywał Biłgoraj. "Miejsce pełne uroku, wśród iglastych lasów. Wokół domów ogródki i sady. Przy ulicach rosły potężne drzewa kasztanowe, których nie widziałem nawet w Parku Saskim w Lublinie. W miasteczku panował pogodny nastrój. Unosił się zapach świeżego mleka i ciepłego pieczywa. Matka zawsze wychwalała nam Biłgoraj, ale nam wydawał się jeszcze piękniejszy niż opisywała".
"Zagłada Biłgoraja. Księga pamięci" (M. Garbowska, A. Trzciński (red.)praca zbiorowa)opisuje sylwetki Żydów, którzy przybyli tu z objętej wojną i rewolucją Rosji:
"- Szlomo Rubinsztajn – adwokat. Miał ładne, wykształcone i mądre 4 córki, mieszkał w dużym domu przy Rynku.
- Warszawiakowie – 5 chłopców i 2 dziewczyny przesiąknięci nowoczesną kulturą, ojciec ich był uczonym talmudystą.
- Szorowie – Anczel to kaznodzieja i orator. Wszyscy znali języki: hebrajski, rosyjski i polski.
- moi koledzy gimnazjaliści: Note Szwerdszarf i Meir Hudes byli zamożnymi obywatelami Biłgoraja znanymi z dobroczynności. Odeszli do wieczności z innymi męczennikami w czasie II wojny światowej".
Przypomnę dorobek literacki Singera, w którym przewija się wątek biłgorajski: "Szatan w Goraju", "Żyd z Babilonu", "Rodzina Muszkatów" oraz opowiadania: "Dziedzic", "Gasnące światełka" i inne.
W latach 1933-37 w Radzie Miasta Biłgoraj zasiadali obok burmistrza Jana Brodowskiego i zastępcy Mieczysława Kucharskiego: Chaskiel Reich, Heink Baum, Jojna Akerman, Icek Horowitz. Hersz Gold był ławnikiem. Radę Miasta reprezentowali także: Icek Majer – Warszawiak, Berek Kaminer, Jankiel Goldbar, Dawid Furer i Szama Adler.
Prezesem wyznaniowej grupy żydowskiej był Gerszon Gutwein, a rabinem był Rokoch. Handel hurtowy i duże sklepy mieli w rękach bogaci kupcy żydowscy: Lipa Wakszul, Josef Rapaport, Chaskiel Kandel. Judka Szarf był właścicielem tartaku z młynem na ul. Przemysłowej (na której był nasz dom). Po wojnie obiekt ten należał do zacnego obywatela Biłgoraja Maksymiliana Perkowskiego. Niezwykle rentowne były stawy rybne Jana Ćwikły na Różnówce. Żydzi zaopatrywali się głównie w ryby, gdyż według ich wiary wieprzowina nie była koszerna, była trefna. Milionowym majątkiem szczycił się Uryś Zylberberg, który dorobił się na pracy mało zarabiających biłgorajskich sitarzy, których, jak mawiano, zniszczył kapitalizm.
Pierwszym prezesem Banku Spółdzielczego (1925 r.) był Josef Wajsman, a prezesem Banku Udziałowego był Icek Wircer. Jego syn Shmuel Atzmon Wircer, Honorowy Obywatel Biłgoraja jest aktorem i reżyserem w Tel Awiwie. Utrzymuje bliskie kontakty z naszym miastem. Niedawno oglądaliśmy jego świetną sztukę teatralną "Spóźniona miłość", w której grali także Alicja i Stefan Szmidtowie.
Zawierucha wojenna przyniosła zagładę ludności żydowskiej naszego miasta i powiatu. Zostały nieliczne pomniki i obiekty: cmentarz (kirkut) przy ul. Konopnickiej oraz synagogi w Tarnogrodzie, Józefowie. Teraz jest "nowa" synagoga z Wołpy na Miasteczku na Szlaku Kultur w Biłgoraju.
Abraham Kronenberg, opisując przedwojenny Biłgoraj, zaznacza, że ulice Biłgoraja Mostowa (obecnie Lubelska) i Morowa (obecnie 3 Maja) były wyłącznie żydowskie.
Na zakończenie polecam książkę mgr. Romana Sokala "Z Izaakiem B. Singerem po Ziemi Biłgorajskiej" wydanej w 2003 r.
Przyjemnej lektury życzy
Kazimierz Szubiak
Komentarze (0)