[gallery size="full" bgs_gallery_type="slider" ids="620209,620232,620231,620230,620229,620228,620227,620226,620225,620224,620223,620221,620220,620219,620218,620217,620216,620215,620213,620212,620211,620210"] 16 kwietnia 1622 roku we Lwowie Tomasz Zamojski II Ordynat (1594-1638), wówczas komisarz królewski, wydał obiad dla kilkutysięcznego wojska kwarcianego. Tam ogłosił uroczyście i nadał Wójtostwo Lipińskie Wojciechowi Średzińskiemu rotmistrzowi koronnemu. Stanisław Żurkowski, ówczesny sekretarz królewski i biograf T. Zamojskiego, pisze: Tamże we Lwowie przy bankiecie żołnierzom uczynionym, na intercesyę (wstawienie) wojska wszystkiego, dał Pan wójtostwo w Lipinach słudze swemu Wojciechowi Średzińskiemu względem i dawniejszych zasług jego i kosztów podjętych, trzymając pod Chocimiem 200 koni usarzów pańskiego zaciągu. czym sobie wszytkiej sławy i ewistymacji (poważania) przymnożył u wojska wszystkiego. Stosowny dokument sporządził 31 maja 1627 r. w Zamościu: poddanym wsi Lipin od Krzeszowa należące przepisujące powinności – tychże nadane prawo. Na żądanie wojska, poparte przez króla, Zamojski nadał donacje (w łanach) w Lipinach dla innych zasłużonych wojskowych, które otrzymali; 2 chorążych – usarzy Deryło i Dudek z roty Średzińskiego, kpt. Grym (Grum) dowódca oddziału piechoty niemieckiej, kpt. Fityng dowódca oddziału jazdy francuskiej. W zapisach Ordynacji donacje (łany) nazwano: Deryłowa, Dudkowa, Grumowa, Fityngowa. Osadnicy Deryło, Dudek, Grum są przodkami obecnych rodzin w Lipinach i okolicy. Okoliczności poprzedzające uroczysty obiad we Lwowie W 1621 r. wojsko polskie po bitwie pod Chocimiem rozłożyło się na leżach w okolicy Lwowa. Wojsku król nie wypłacał należnego mu żołdu (kwarty). Zaległości były duże, sięgały ok. 1,2 mln złp, a w królewskiej kasie było 0,3 mln złp. Powstały, bo nieskuteczny był pobór podatków, sejmiki przetrzymywały pieniądze, sabotowała wpłaty szlachta. Poszkodowane ok. 6 tys. wojsko podniosło konfederację (bunt). Zapłata nie była prosta. Wystąpiły różnice zdań na temat terminów do obliczeń i wartości pieniądza. Wielomiesięczne negocjacje zakończono 16 kwietnia 1622 r. podpisaniem we Lwowie umowy między wojskiem a komisarzami królewskimi. Zamojski z tej okazji wydał obiad dla żołnierzy i ogłosił powyższe nadania. Ważnym wątkiem żądań konfederacji lwowskiej było zaspokojenie wcześniejszych żądań wojska z konfederacji moskiewskiej. Należy o niej wspomnieć, bowiem nowi osadnicy w Lipinach: Średziński wtedy porucznik, Deryło i Dudek, byli uczestnikami wojny moskiewskiej (1609-1613). Podczas stacjonowania wojska w Moskwie narosły problemy przez brak rotacji, żołdu (2,8 mln) i żywności. Przychylni Polakom z początku bojarowie rosyjscy wyrażali niezadowolenie brakiem zgody króla na powołanie syna Władysława na cara Rosji. Pojawiło się zagrożenie najazdem Turków i Tatarów na południowe rubieże Polski. Wojsko w Moskwie, liczące 15 tys. piechoty i jazdy, utworzyło konfederację i wysłało do króla delegację, która miała przekonać go do zgody na obranie syna Władysława carem Rosji oraz rozwiązać trudne problemy pobytu w Moskwie. W delegacji było osiem osób, w tym por. Wojciech Średziński. Towarzyszyli mu jego podwładni Deryło i Dudek, którzy z oddziałem ubezpieczali przejazdy delegatów w obie strony. Odpowiedź królewska była uprzejma, lecz nie rozwiązywała problemów, a je piętrzyła. W związku z tym, skonfederowana część wojska wypowiedziała kontrakt na służbę i wyszła w lutym 1612 r. z Moskwy w kierunku na Lwów, też i dla zabezpieczenia granic Polski od południa, przed wkroczeniem Turków i Tatarów. Po drodze osłabione wojsko odbiera z królewszczyzn swoje wierzytelności za niezapłacony żołd, głównie w żywności, koniach, zapasach. Pozostałym w Moskwie żołnierzom litewskim rozdano skarby carskie, które głodu nie zastąpiły. Dodatkowe wojsko litewskie walczyło z kozakami. Bojarzy to wykorzystali i wojsko opuściło Moskwę ze stratami. Wcześniejsze związki rodziny rotmistrza Wojciecha Średzińskiego z Lipinami Ojciec Władysława – Stanisław Średziński był sławnym i zasłużonym rycerzem królewskim, organizatorem wywozu zboża z Ordynacji, dzierżawcą Księżpola, podstarościm krzeszowskim. Mieszkał w Krzeszowie przy zamku. Tam wychowywał się rotmistrz Wojciech Średziński czwarty syn Stanisława i Anny Sarnickiej. Miał pięciu braci i dwie siostry. Dwóch najstarszych było wojskowymi, trzeci zakonnikiem, ostatni (szósty) podczaszym halickim. Młodszy brat Jerzy – uczony, szermierz, był opiekunem, wychowawcą i nauczycielem Tomasza Zamojskiego. Zginął na wojnie. Ojciec wystawił mu nagrobek w klasztorze o.o. Bernardynów w Leżajsku. Stryj Andrzej Średziński był sekretarzem Jana Zamojskiego, dzierżawcą Zamchu i Piskorowic. Wojciech Średziński oprócz Wójtostwa Lipińskiego otrzymał od Króla w tym samym roku w dzierżawie dożywotniej pięć innych wsi królewskich na Wołyniu. Posłował na Sejm i był starostą kałuskim, nadal bronił kraju. Na wójtostwie w Lipinach miał z konieczności swego przedstawiciela, nieznanego mi z nazwiska. Starostwo Krzeszowskie w okresie założenia Ordynacji Zamojskich W tamtym czasie królami Polski byli Stefan Batory i Zygmunt III Waza. Starostwo Krzeszowskie należało do Ziemi Przemyskiej w Województwie Ruskim. Majątek Starostwa, włość Krzeszowska składała się z 9 wsi: Krzeszowa z zamkiem, Piskorowic, Kulna, Woli Kulińskiej (Potok Dziewczy, Zagródki),Biszczy, Korchowa, Księżpola, Bukowiny i Kamionki. Wg księgi poborowej z 1589 r., największą wsią była Wola Kulońska (Kulińska),miała 16 łanów osiadłych, Kulno 11 łanów, a Krzeszów tylko 9,5 łana. Z zapisu w Metryce Koronnej z 1509 r. wiadomo, że istniał gród obronny Opido Zagródki, nad dawną rzeką Kolną, między Krzeszowem a Leżajskiem. Wg moich badań, był to gród obronny, jako stacja zaopatrzeniowa w żywność, konie, pasze, i dla odpoczynku dla wojska koronnego, od czasów króla Kazimierza Wielkiego. Gród zniszczyli Tatarzy w 1524 r. wraz z pobliskim starym Leżajskiem. Szneider, historyk ze Lwowa, w 1800 r. osobiście badał duże kopce, mogiły mieszkańców grodu w lasach dzisiejszej Brzyskiej Woli, obok rzeki. Na założenie wsi Lipiny "na surowym korzeniu" Zamojski uzyskał przywilej od króla Batorego w 1584 r. Król zezwalał na osadzenie tej wsi na gruntach leśnych, zwanych "Lipiny" w pobliżu rzeki Trzemoszni, które miał wykarczować dla pomnożenia pożytków starostwa krzeszowskiego. Lokację wsi Zamojski powierzył Stanisławowi Średzińskiemu. Na mocy przywileju mieszkańcy nowej wsi otrzymali wolność od wszelkich podatków i danin na lat 12, a po upływie tego czasu byli zobowiązani płacić czynsz roczny z każdego półłanka w wysokości 24 grosze oraz dawać 1/2 beczki owsa miary tarnogrodzkiej, 2 kapłony i 20 jaj. Średziński mógł założyć młyn, 2 karczmy. W 1599 r. Lipiny zostały założone i osadzone. Kronika Lipińska, ważniejsze daty, zdarzenia, informacje z dawnych lat 1581 r. J. – Zamojski ufundował kościół drewniany w Woli Kulińskiej (Dziewczym Potoku), uposażył go król Stefan Batory. Budowa trwała ok. 2-3 lat. Parafia powstała w 1584 r. także dla wiernych z Lipin. 1589 r. – Powstaje Ordynacja Zamojska. Lipiny są w trakcie zakładania wsi. W 1593 r. w trzeciej zmianie statutu ordynacji są dobra lipińskie (Lipiny z Borowiną, Jedlinki i Babie, Brzozowiec, Jasiennik). 1599 r. – W Lipinach powstaje parafia prawosławna. Istnieje do 1772 r. i po przerwie w latach 1869-1916. W latach 1772-1875 zostaje zmieniona na greckokatolicką, którą władze zlikwidowały w 1875 r. 1649 r. – Książę Jeremi Wiśniowiecki przybywa do Krzeszowa nad Sanem z prywatnym wojskiem w sile ok. 800 ludzi. Krzeszów z pobliskimi dobrami (Lipiny i inne wsie)otrzymał na okresową rezydencję od swego szwagra Ordynata "Sobiepana" Zamojskiego. Przebywał tu ze swymi wojami około 2 lat. Potem wyszedł z Krzeszowa do Sokala, by z królem rozgromić liczne zagony Chmielnickiego. Domniemywam, że na terenie Lipin i w okolicy pozostało wielu osadników wojskowych, którzy już nie nadawali się do wojska, a w ich miejsce poszli inni młodzi tutejsi mieszkańcy, wg zwyczaju. Syn Jeremiego Michał Korybut Wiśniowiecki był królem Polski. Wychował się w Krzeszowie. W latach 1655-1657 wielokrotne marsze przez Ordynację Zamojską i okolice wojsk tatarskich, szwedzkich, kozackich, moskiewskich, siedmiogrodzkich oraz koronnych i litewskich zniszczyły gospodarstwa chłopskie, folwarki i miasteczka. Powstały "pustki" do 60% poprzedniego stanu wsi. 1715 r. 26 listopada – Konfederacja Tarnogrodzka. Wojsko z Tarnogrodu przechodzi przez Lipiny do Niska. Pokonuje pod Kraśnikiem Sasów. Kilka tys. jeńców osadza w folwarkach, w tym i w Lipinach. 1752 r. – Lipiny należą do dóbr stołowych. Z powodu deficytu w Ordynacji na kwotę 450 tys. zł są zastawione. 1772 r. 11 września – I Rozbiór Polski. Lipiny są w zaborze austriackim, cyrkule zamojskim. 1806 r. – Powstaje Księstwo Warszawskie, ale Lipiny włączono dopiero w 1809 r. Wtedy też przeniesiono parafię potocką z diecezji przemyskiej do lubelskiej. Lipiny w Królestwie Polskim (1815-1916). 1818 r. – Lipiny są siedzibą gminy (Lipiny, Borowina, Brzozowiec, Hucisko, Jedlinki). Gmina liczy 2667 dusz w 471 dymach. W 1859 r. gminę poszerzono o wsie gminy Krzeszów i obecne Harasiuki. 1863-1864 – Powstanie styczniowe. Przez Lipiny przemieszczają się partyzanci, na trasie Naklik – Huta Krzesz. 1864 r. – Ukaz carski o uwłaszczeniu chłopów. Zmniejszono gminę, mieszkają w niej 5282 osoby. 1869/70 – Zniesienie gminy Lipiny. Powstanie gminy Potok. Od 1866 r. istnieje już powiat biłgorajski. 1906 r. – Chłopi, dwóch Deryło i Szyszka z Lipin i Zagródek protestują na rzecz istnienia szkoły z językiem polskim. Są ukarani dużą grzywną, nie płacą, siedzą 6 miesięcy w więzieniu w Janowie Lubelskim. 1912-1915 – Lipiny są w Rosji w nowo utworzonej Guberni Chełmskiej – tereny wyłączono z Królestwa. 1914 r. – Armia austriacka zaatakowała wojska rosyjskie w rejonie Janów – Kraśnik. Kolumna wojska szła traktami: Tarnogród – Lipiny – Harasiuki, Tarnogród – Biłgoraj. Walki po obu brzegach Sanu. 1915-1917 – Cesarz austriacki tworzy na terenie Lubelszczyzny Generalne Gubernatorstwo Wojskowe. Powszechny jest głód. W 1917 r. zajęto na rzecz wojska zboże: pszenicę, żyto, jęczmień, owies, mieszankę i mąkę, przetwory młynarskie ze zbiorów 1917 r. i wszystkie zapasy z poprzedniego roku. 1921 r. 30 września – Przeprowadzono pierwszy powszechny spis ludności Polski. Dane ze wsi Lipiny:
|
Miejscowość reklama
|
Ogółem ludność
1921 r. (1909 r.)
|
Narodowość
polska
1921 r. reklama
|
Wyznanie
rzym-kat
1921 r. (1909 r.)
|
Narodowość
rusińska reklama
1921 r.
|
wyznanie
prawosławne
1921 r.
|
Wyznanie
mojżeszowe reklama
1921 r.
|
Narodowość
żydowska
1921 r. (1909 r.)
|
Narodowość
inna
1921 r.
|
|
Potok (Górny) gmina
|
8.011 (10.187)
|
5.852
|
5.549 (6.421)
|
2.018
|
2.206
|
256
|
133 (187)
|
8
|
|
Lipiny Dolne
|
1.192
|
986
|
923
|
201
|
260
|
9
|
5
|
-
|
|
Lipiny Główne folwark
|
51
|
19
|
20
|
24
|
31
|
-
|
-
|
8
|
|
Lipiny Górne wieś
|
1.369
|
1.192
|
1.154
|
139
|
160
|
55
|
38
|
-
|
|
Lipiny Nowe folwark
|
23
|
19
|
19
|
4
|
4
|
-
|
-
|
-
|
Komentarze (0)