Zasłużeni biłgorajscy pedagodzy

Rozwój polskiego szkolnictwa podstawowego zapoczątkowany został w latach I wojny światowej. W roku szkolnym 1918/1919 działało w powiecie biłgorajskim 79 szkół, w których pracowało 94 nauczycieli, uczyło się 6 982 uczniów. Spis powszechny w 1921 r. wykazał, że na 91 016 mieszkańców Biłgorajszczyzny aż 58 706 nie umie czytać i pisać. W okresie międzywojennym powstały w Biłgoraju: Szkoła Zawodowa Handlowa – średnia (1918 r.), Szkoła Rzemieślniczo-Przemysłowa (1926 r.), uczono w niej: stolarstwa, koszykarstwa, krawiectwa i galanterii drzewnej. Prywatne gimnazjum powstało w Tarnogrodzie (1919 r.) i Frampolu (1922 r.). W Teodorówce, folwarku, powstała żeńska Szkoła Rolnicza Ludowa. W 1932 r. powstało w Biłgoraju Towarzystwo Szkoły Średniej pod przewodnictwem inż. Jeziorowskiego, które zainicjowało powstanie gimnazjum. Prywatne gimnazjum i liceum ogólnokształcące TSŚ otwarto w Biłgoraju 1 września 1937 r. Ks. Kazimierz Pińciurek, który uczęszczał do liceum w pierwszych latach powojennych, wspominał: "... Pragnienie nauki było tak wielkie, że mimo opłakanych warunków w domu, braku książek i zeszytów starałem się dostać do gimnazjum ogólnokształcącego. Sąsiedzi dziwili się: "To ubranie, co nosisz, nadaje się do pasienia krów". Pamiętali bowiem sztubaków z lat przedwojennych – to były "eleganty". Byłem nauczycielem 30 lat i znam trud pedagogiczny i wychowawczy. Od 1947 r. do matury w 1959 r. uczęszczałem do biłgorajskich szkół i chylę czoła przed moimi nauczycielami, którzy kształtowali moją osobowość. Wielu z nich już odeszło, dlatego chciałbym w tym artykule przypomnieć sylwetki niektórych wielkich i skromnych pedagogów. Wawrzyniec Dyrka (1900-1984) Wieloletni dyrektor Liceum Ogólnokształcącego i Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących. Człowiek o nieprzeciętnych zdolnościach i bogatej osobowości. W powojennej historii Biłgoraja zaznaczył się wyraziście jako dyrektor LO i działacz ludowy. Urodził się w Łukowej, w rodzinie chłopskiej. Szkołę podstawową ukończył w Sieniawie, a gimnazjum w Jarosławiu z wynikiem celującym. Zarabiał na utrzymanie, udzielając korepetycji. Pomoc zamożnego ziemianina z Księżpola sprawiła, że podjął studia na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie. Egzamin magisterski zdał w 1928 r., a uprawnienia nauczycielskie uzyskał w 1931 r. Był wszechstronny: filologia, historia, znajomość greki, łaciny i niemieckiego, zdolność w zarządzaniu placówkami oświatowymi. Niski stan finansów spowodował, że nie mógł poświęcić się pracy naukowej. Rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjum w Zakopanem, potem w Mikołowie i Rybniku (na Śląsku). W czasie II wojny światowej wrócił do rodzinnej Łukowej, gdzie był tłumaczem języka niemieckiego w gminie, jednocześnie organizując tajne nauczanie. Po wyzwoleniu został na krótko wójtem gminy. Współorganizował cmentarz partyzancki w Osuchach. Przeniósł się do Biłgoraja i tu pozostał. Wawrzyniec Dyrka został dyrektorem Liceum Ogólnokształcącego. Organizował kursy gimnazjalne dla funkcjonariuszy MO przekształcone w LO dla Pracujących. Był współtwórcą pierwszego internatu dla młodzieży licealnej. Dzięki jego staraniom dobudowane zostało "skrzydło północne" i uzupełniona baza materialna liceum. Jako wyróżniający się nauczyciel i dyrektor wszedł w skład 5-osobowego aktywu dyrektorów i Kolegium Kuratorium Okręgu Szkolnictwa w Lublinie. Równocześnie piastował przez 15 lat funkcję prezesa zarządu Powiatowego Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Działał także w zarządzie powiatowym ZNP. Przez 3 kadencje był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie. Był człowiekiem wielkiej klasy i ogromnym autorytetem. Tadeusz Ostrowski (1882-1961) Urodził się w Jaśmierzu koło Sanoka. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego we Lwowie został skierowany na stanowisko kierownika Szkoły Podstawowej w Krasnobrodzie. Pracował wraz z żoną Liliozą, udzielając się społecznie. Byli bardzo lubiani przez miejscową ludność. W czasie 11 lat pracy założył (1931 r.) zespół mandolinistów "Surdut i Siermięga". Rodzina przeniosła się do Kocudzy, gdzie wszyscy szczęśliwie przeżyli wojnę, pracując tu kolejne 11 lat. Od 1945 r. Tadeusz Ostrowski zostaje kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 1 w Biłgoraju (do której uczęszczałem 7 lat). W 1953 r. kierownik zdobył fundusze i założył od podstaw 30-osobowy zespół mandolinistów. Wielu moich rówieśników zawdzięcza mu umiejętność gry na instrumentach. Jako uczeń ostatniej klasy byłem solistą w prowadzonym przez niego chórze. Zespół taneczny prowadziła wówczas pani Zdzisława Pająk. Byliśmy "ozdobą" części artystycznej licznych akademii "ku czci...". Pan kierownik nawet na emeryturze wpajał nam zasady dobrego zachowania – "Grzeczność na co dzień". Poprawne ukłony pozostały nam do dziś. Dzielnie wspierało go nieliczne grono pedagogów: Zdzisława Pająkowa, Bronisława Kutniowska, Krystyna Newlaczyn, Maria Wiśniewska, Janina Kordiak oraz Józef Różański, Roman Romański, ks. Stanisław Malikowski – nasz prefekt. Mieliśmy możność poznać na spotkaniach szkolnych wielu znakomitych pedagogów działających w powiecie. Byli to: kierownik Szkoły Podstawowej we Frampolu Stanisław Kapica – piłsudczyk, harcmistrz, Jan Skwieciński – zasłużony pedagog z Goraja, Władysław Dubiełło ze Smorynia i Jan Zabłotni z Potoka Górnego. Edward Pająk (1905-1991) Urodził się w Kopkach koło Krzeszowa. Po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego pracował w Woli Obszańskiej i Aleksandrowie. Po ukończeniu Wyższego Kursu Pedagogicznego w Poznaniu w 1936 r. rozpoczął pracę w Szkole Powszechnej w Biłgoraju. W latach 1940-1945 był więziony w niemieckich katowniach (Rotunda Zamojska, Oranienburg). Od 1946 r. był zastępcą inspektora oświaty, a następnie kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2. Od 1950 r. był dyrektorem Liceum Ogólnokształcącego, a od 1953 r. zastępcą dyrektora Liceum Pedagogicznego. Mając dyplom Wyższej Szkoły Muzycznej, uczył gry na skrzypcach, mandolinie i gitarze. Prowadził chór szkolny i zespół muzyczny. Wykładał także język niemiecki, wiedzę o Polsce i świecie współczesnym. To prawdziwy tytan pracy. Był pierwszym dyrektorem powstającego Technikum Elektrycznego i Liceum Medycznego. Przepracował w zawodzie nauczycielskim ponad 45 lat. Edward Margiela (1910-1966) Założyciel i długoletni dyrektor Liceum Pedagogicznego. Po 6-letnim pobycie w obozie jenieckim w Murnau pracował w Liceum Ogólnokształcącym w Biłgoraju jako nauczyciel języka niemieckiego i wychowania fizycznego. Jego uczniowie odnieśli wiele sukcesów sportowych. Bywało, że piłkarze LO – drużyna "Sztubak" – byli równorzędnymi sparingpartnerami czołowej wówczas w województwie lubelskim biłgorajskiej "Łady". Pan Margiela brał czynny udział w życiu sportowym i kulturalnym powojennego Biłgoraja. Dzięki jego staraniom wybudowano gmach Liceum Pedagogicznego (obecnie RCEZ). Był pierwszym po wojnie prezesem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Zmarł nagle – w czasie matury – 19 maja 1966 r. "Zasłużony dla Miasta Biłgoraj". Aniela Dudekowa (1895-1977) Urodziła się w Płoskiem koło Zamościa. W Zamościu kończyła szkołę średnią wraz ze szkołą muzyczną im. Karłowicza. W latach 1937-1938 ukończyła 3-letnie ognisko muzyczne w Krzemieńcu oraz Wyższy Kurs Nauczycielski w Warszawie. Wraz z mężem (piłsudczyk z gwardii honorowej marszałka) osiedliła się w Szkole Podstawowej w Tereszpolu. W czasie okupacji działała jako łączniczka oddziałów AK na terenie Zwierzyniec – Zamość – Hrubieszów. Po wyzwoleniu od 1945 r. podjęła pracę w Liceum Ogólnokształcącym w Biłgoraju. Nauczała śpiewu i wychowania fizycznego po ukończeniu AWF w 1952 r. Po seminariach teatralnych i choreograficznych była organizatorką zespołów tanecznych, chórów i zespołów teatralnych. Jako uczeń uczestniczyłem we wszystkich tych formach artystycznych. Później nie tylko w Biłgoraju znani byli jej wychowankowie – ulubieńcy: Stefan Szmidt, Stefan Oleszczak i kilku innych. W latach 1950-1970 wszystkie niemal uroczystości państwowe, szkolne, regionalne miały oprawę artystyczną przygotowaną przez nią. Z okazji 400-lecia Biłgoraja pani Aniela przygotowała widowisko plenerowe, które tłumnie oglądała biłgorajska społeczność. Były też pamiętne masowe pokazy gimnastyczne, były widowiska i sztuki teatralne: "Sobótki", "Warszawianka", "Balladyna", "Śluby panieńskie" i wiele, wiele innych. Ta niezmordowana, pełna twórczego zapału kobieta przygotowywała coroczne bale maturalne z nauką poloneza. Liczne zawody sportowe w Biłgoraju odbywały się zawsze z udziałem pani Anieli, z którą współpracowałem w ogólniaku ponad 20 lat. Była wspaniałym pedagogiem, trenerem, sędzią, wychowawcą wielu pokoleń młodzieży, która ją podziwiała, miłowała i szanowała. Stanisław Adamczyk (1911-1986) Był pierwszym dyrektorem LO, twórcą tajnych kompletów w Biłgoraju. Urodził się w Podlipiu. Tytuł magistra filozofii w zakresie matematyki uzyskał na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w 1936 r. Jako nauczyciel matematyki pracował w szkołach Krakowa, Tarnowa, Krynicy, by od 29 września 1939 r. osiąść w Biłgoraju. W okresie okupacji organizował tajne nauczanie. Był kierownikiem tajnych kompletów na terenie miasta i powiatu. W latach 1945-1973 prof. Stanisław Adamczyk pracował jako nauczyciel matematyki i fizyki w Liceum Ogólnokształcącym. Wcześniej w roku szkolnym 1944/1945 był pierwszym powojennym dyrektorem Liceum Ogólnokształcącego. To znakomity pedagog i wychowawca wielu pokoleń młodzieży. To wierny kibic "Łady". Byłem jego wychowankiem. Mieczysław Wlaź (1928-1994) Urodził się w Pawłówce (powiat tomaszowski). Studiował na Uniwersytecie Łódzkim, kończył studia w zakresie swojej specjalności – fizyki – na UMCS w Lublinie. Początkowo był kierownikiem i nauczycielem w Szkole Podstawowej w Żurawcach. W LO w Biłgoraju od 1960 r. był zastępcą dyrektora, a 2 lata później został dyrektorem. Pełnił tę funkcję w latach 1962-1965 i 1971-1989. Był uznanym nauczycielem i wspaniałym organizatorem pracy szkoły. Bezgranicznie zaangażowany w modernizację szkoły, której program opracował przy poparciu zastępcy naczelnika powiatu Mariana Oziomka oraz inspektora szkolnego Antoniego Strzęciwilka. 8 września 1975 r. podjęto decyzję o rozbudowie szkoły. 5 grudnia 1979 r. nastąpiło uroczyste otwarcie nowego gmachu LO. W kolejnych latach modernizowano szkołę, zagospodarowano sale lekcyjne, gabinety, sale gimnastyczne i inne. W dużej mierze była to zasługa dyrektora Mieczysława Wlazia, który nie szczędził zdrowia i czasu, nadzorując przebieg prac budowlanych. Kolejny etap rozbudowy to lata 1986-1991. Uruchomiono 8 sal lekcyjnych z gabinetami, stołówkę z kuchnią, nowoczesną bibliotekę i czytelnię, salę gimnastyczną z zapleczem. Zmodernizowano aulę, laboratoria językowe, salę komputerową i wiele innych. Dzięki temu Liceum Ogólnokształcące im. ONZ jest szkołą na wskroś nowoczesną. Dyrektor Wlaź to człowiek czynu. Na tablicy poświęconej jego pamięci widnieje napis: "Idziesz przez świat i światu dajesz kształt przez swoje czyny". "Kształt świata" to obecne LO im. ONZ, jeden z najbardziej okazałych budynków szkolnych na Lubelszczyźnie.   Kazimierz Szubiak