Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju

[gallery ids="532303,532304,532305"] Muzeum Regionalne 25 stycznia 1966 r. uchwałą Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Biłgoraju zostało powołane Muzeum Regionalne w Biłgoraju jako oddział Muzeum Okręgowego w Lublinie. Powstanie placówki muzealnej w Biłgoraju było związane z uroczystymi obchodami Tysiąclecia Państwa Polskiego w 1966 r. Nowo utworzone Muzeum otrzymało na swoje cele, jako siedzibę, część pomieszczeń stanowiących podpiwniczenie nowego budynku Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (ratusza) przy Pl. Wolności 16. ponadto w skład Muzeum wchodziła Zagroda Sitarska. Muzeum w tych strukturach funkcjonowało do października 1999 r. Utworzenie Muzeum poprzedziła rozległa działalność zbieracka znanego kolekcjonera, regionalisty, miłośnika archeologii i etnografii oraz nauczyciela matematyki Michała Pękalskiego. Eksponaty, które systematycznie gromadził Michał Pękalski, stały się zalążkiem Muzeum Regionalnego utworzonego początkowo przy Włosiankarskiej Spółdzielni Pracy w latach 50. XX w. jako Punkt Muzealny. Później, w latach 60. do tworzonego Muzeum wiele przedmiotów ofiarował on sam, a po jego śmierci jego najbliżsi. Od 1976 r. w związku z przejściem i udostępnieniem Zagrody Sitarskiej używana była nazwa Muzeum Rzemiosł Ludowych w Biłgoraju. Po przeprowadzce Starostwa Powiatowego w Biłgoraju do nowo wyremontowanego obiektu przy ul. Kościuszki 94 (jesienią 2012 r.), część obiektu przeznaczono na potrzeby Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju. 19 grudnia 2013 r. dzięki życzliwości starosty biłgorajskiego, Zarządu Powiatu Biłgorajskiego i całej Rady Powiatu, Muzeum otrzymało nową siedzibę przy ul. Kościuszki 87, gdzie zyskało zdecydowanie lepsze warunki lokalowe – wystawiennicze i magazynowe. W okresie II wojny światowej budynek ten został zajęty na potrzeby dowództwa żandarmerii niemieckiej. Po wyzwoleniu Biłgoraja przez wojska radzieckie 24 lipca 1944 r. budynek przejął oddział AL Andrzeja Pajdy. Utworzono tu najpierw siedzibę milicji ludowej a następnie MO. W budynku odbywała się część przesłuchań więźniów zarówno politycznych, jak i kryminalnych. W piwnicach budynku MO znajdowały się dwie cele, w których przetrzymywano więźniów oraz karcer. Do lat 80. XX w. budynek zajmowała Milicja Obywatelska, którą przeniesiono na ul. Polną. Później w budynku umieszczono Urząd Rejonowy, a następnie po reformie administracyjnej i znacznym powiększeniu budynku, przeznaczono go na siedzibę biłgorajskiego starostwa powiatowego (1999-2012). W związku z wejściem w życiu z dniem 1 stycznia 1999 r. tzw. reformy administracyjnej, na mocy której utworzono powiat biłgorajski, muzeum znalazło się w strukturach powiatu. Od 1 stycznia 2000 r. działa jako samodzielna samorządowa instytucja kultury, pod nazwą Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju. Organem założycielskim jest Rada Powiatu Biłgorajskiego. Aktualnie jest placówką regionalną, wielodziałową, w której w działach archeologii, etnografii, historii, militariów, numizmatyki i sztuki zgromadzonych jest przeszło jedenaście tysięcy obiektów. Muzeum, zgodnie ze swoimi celami statutowymi, gromadzi (w drodze badań własnych, darów, depozytów i zakupów) eksponaty, konserwuje i zabezpiecza, przechowuje, opracowuje oraz udostępnia je na organizowanych wystawach stałych i czasowych. Prowadzi również działalność badawczą i popularyzatorsko-oświatową, mając dobre oparcie w środowisku ludzi kultury, oświaty i w szeroko ujmowanej społeczności lokalnej. Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju swoją ofertę kieruje do odbiorcy w każdym wieku. Przy Muzeum działa Rada Muzealna licząca 10 członków. Z dniem 1 stycznia 2013 r. Zarząd Powiatu postanowił przekazać do Muzeum zadania prowadzone dotychczas przez Powiatowy Ośrodek Informacji Turystycznej wskutek czego ośrodek zaczął funkcjonować w strukturach Muzeum jako Punkt Informacji Kulturalnej i Turystycznej. Zagroda Sitarska – skansen W 1973 r. w związku z rozbudową miasta postanowiono wyburzyć stare domy sitarskie zachowane w rejonie ulic: Ogrodowa, Nadstawna i Stawiska. Zdecydowaną akcją środowiska regionalistów biłgorajskich i poparciem ówczesnych władz konserwatorskich województwa lubelskiego pozostawiono "in situ" jedną z zagród leżących w tej części miasta, którą miejscowa tradycja łączyła z rodziną sitarską. Po kompleksowych pracach remontowych i konserwatorskich Zagroda Sitarska została otwarta dla zwiedzających w 1976 r. Zaprezentowano tu specyfikę regionu biłgorajskiego w postaci bardzo dobrze rozwiniętych rzemiosł ludowych związanych z obróbką wszechobecnego tu drewna (łubiarstwo, stolarstwo, bednarstwo, kołodziejstwo i wyrób gontów) w połączeniu z wysuniętym na pierwsze miejsce na ekspozycji sitarstwem. Całość ekspozycji znalazła swoje oryginalne i niepowtarzalne tło – XIX-wieczne zabudowania. Pozostawienie w środku, nowoczesnego jak na owe czasy, osiedla mieszkaniowego tradycyjnej zagrody mieszczańskiej sitarskiej stało się próbą stworzenia ekspozycji muzealnej, stanowiącej pomost między czasami minionymi a współczesnością. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków. Pierwszymi kierownikami obiektów byli Janusz Bentkowski i Roman Sokal. Zespół drewnianych zabudowań, tworzących zagrodę, składa się z działki o pow. ok. 800 mkw. zagospodarowanej zielenią, oraz domu mieszkalnego z 1810 r., o konstrukcji węgłowej, przykrytego dachem gontowym czterospadowym z gankiem, budynków gospodarczych położonych w podwórzu: drewutni, spichlerza dwukomorowego, wozowni – wiaty, budynku inwentarskiego z pomieszczeniami dla cieląt, koni, krów i trzody, w których aktualnie prezentowane są tradycyjne rzemiosła regionu biłgorajskiego (bednarstwo, kołodziejstwo, wyrób gontów, garncarstwo i olejarstwo). W oparciu o Zagrodę Sitarską prezentowane jest sitarstwo, najbardziej charakterystyczne dla Biłgoraja rzemiosło. Biłgoraj dzięki temu uzyskał jedyną w swoim rodzaju placówkę skansenowską, zdecydowanie najcenniejszy zabytek tradycyjnej drewnianej architektury miasta. Zagroda Sitarska, stanowiąc filię Muzeum, jest udostępniona zwiedzającym w trakcie sezonu turystycznego.   Spichlerz Młyński Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju administruje również tzw. Zespół Młyński przy ul. Czerwonego Krzyża 29 (nad rzeką Biała Łada), składający się obecnie z zabytkowego spichlerza i tzw. "chałupy młynarza". Drewniany spichlerz młyński jest zabytkowym obiektem z połowy XIX w., wpisanym do rejestru zabytków. Początkowo w skład Zespołu Młyńskiego wchodził jeszcze drewniany młyn, który spłonął w 1987 r. oraz dwa, również nieistniejące już, jazy na Białej Ładzie. Obiekty docelowo są przeznaczone na etnograficzną ekspozycję muzealną prezentującą kulturę regionu biłgorajskiego. Zachęcają do zwiedzania tych unikalnych obiektów i wystaw, czuwają nad prawidłowym ich funkcjonowaniem. Dr Dorota Skakuj – pracuje w muzealnictwie ponad 20 lat(!) – wydała wiele publikacji: "Zarys dziejów powiatu 1986-1939", "Przewodnik po Biłgoraju". Autorka licznych artykułów o kapliczkach, o miejscach pamięci narodowej w lokalnej prasie ("Tanew", "Nad Ładą i Tanwią" i inne). Tomasz Bordzań – związany z muzealnictwem od ponad 40 lat(!) – autor książki "Grupa płk. Zieleniewskiego IX-X 1939 r.", licznych artykułów o kampanii wrześniowej 1939 r.; współudział przy odnowieniu sztandaru i kolekcji militariów. Założyciel I grupy rekonstrukcyjnej i organizator inscenizacji związanych z bitwą pod Osuchami. Obecnie prezes Biłgorajskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznych (m.in. odtworzenie udziału powstańców styczniowych). Współorganizator uroczystości państwowych, kościelnych i wielu innych. Tomasz Brytan – edukator muzealny. Działa w muzeum od 1 maja 2016 r. Ma na swym koncie wiele publikacji: "Borowe młyny", "Wyprawa Czechowskiego", "Gmina Biłgoraj", "Gmina Księżpol", "Zeszyty osuchowskie", "Goniec łukowski". Autor licznych artykułów w roczniku "Nad Ładą i Tanwią" i innych. W 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej Muzeum Ziemi Biłgorajskiej przygotowało cykl trzech wystaw czasowych: - "Ku chwale ojczyzny" – działania wojenne w regionie biłgorajskim (IX i X 1939 r.) - "Historia jednego eksponatu. Sztandar 73. Pułku Piechoty". Przeleżał w skrytce w ziemi 54 lata - "Wrześniowe militaria ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej". Polecam do zwiedzania i zapoznania się z historią naszego środowiska.   Kazimierz Szubiak