Jak uzyskać stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego?

Stwierdzenie nieważności małżeństwa, często błędnie określane jako „rozwód kościelny” czy „unieważnienie małżeństwa” to procedura, która różni się znacząco od rozwodu w jego świeckim znaczeniu. Chodzi tu przede wszystkim o udowodnienie, że sakramentalny związek małżeński nigdy nie zaistniał. Pozytywny wyrok sądu kościelnego daje więc co do zasady możliwość zawarcia kolejnego małżeństwa na forum Kościoła. Jako prawnik niejednokrotnie otrzymuję pytania: jak uzyskać – błędnie określany – „rozwód kościelny” oraz dlaczego pomoc specjalisty prawa kanonicznego – jakim jest adwokat kościelny – okazuje się niezbędna?

Czym jest stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Na samym początku warto uświadomić sobie, że tzw. „rozwód kościelny” może mieć miejsce wyłącznie w oparciu o konkretne powody, określone precyzyjnie w przepisach prawa kanonicznego. Nie można stwierdzić nieważności zawartego małżeństwa bez konkretnej przyczyny lub bez odpowiedniego uzasadnienia. Istnieją cztery grupy przesłanek, które mogą prowadzić do orzeczenia nieważności ślubu kościelnego. Są to:

• przeszkody zrywające, np. impotencja,
• wady dotyczące zgody małżeńskiej, np.  symulacja, czyli niechęć do ślubu w Kościele katolickim,
• brak formy kanonicznej, np. niewystarczająca liczba świadków,
• niezdolność konsensualna, np. uzależnienia (od alkoholu, narkotyków, hazardu), a także zaburzenia psychiczne (schizofrenia paranoidalna, neurastenia).

Rozpoczęcie procesu o tzw. „unieważnienie małżeństwa kościelnego” jest możliwe tylko wówczas, kiedy zaistnieje przyczyna mieszcząca się w powyższych grupach. Nie oznacza to oczywiście automatycznie pozytywnego wyroku. Wszystko zależy od przebiegu procesu oraz jakości materiału dowodowego.

Jak wygląda procedura stwierdzenia nieważności małżeństwa?

Proces o tzw. „unieważnienie sakramentu małżeństwa”, czyli popularnie zwany „rozwód kościelny” powinien rozpocząć się od analizy sytuacji osoby zainteresowanej oraz od poznania możliwości prawnych. Już na początkowym etapie niezbędna okazuje się pomoc adwokata kościelnego, który określany jest również jako prawnik kanonista czy adwokat kanoniczny. Głównym celem porady prawnej jest zbadanie ewentualnych przyczyn, które mogą stanowić podstawę tzw. „unieważnienia ślubu kościelnego”. Na tym etapie również następuje ustalenie wszelkich okoliczności związanych z istniejącym małżeństwem, które mogą mieć wpływ na przebieg procesu. Istotne jest także wskazanie trybunału kościelnego właściwego do rozpoznania sprawy (np. Zamość czy Lublin) oraz przedstawienie pełnej ścieżki, która prowadzić będzie do ostatecznego wyroku (wraz z różnymi scenariuszami obrotu spraw). Niezwykle ważne, a wręcz najistotniejsze jest dokładne przygotowanie oraz prawidłowe sformułowanie pisma, od którego rozpoczyna się proces o tzw. „rozwód kościelny” i które wymaga pomocy specjalisty, którym jest prawnik kanoniczny. Mowa oczywiście o skardze powodowej, określanej jako wniosek czy pozew o „unieważnienie małżeństwa”. Perfekcyjnie sformułowana skarga powodowa zwiększa szanse osoby zainteresowanej uzyskaniem orzeczenia nieważności małżeństwa. Działanie te gwarantują optymalny przebieg procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. W tym miejscu należy również przestrzec osoby zainteresowane procesem, iż adwokat czy radca prawny, to nie to samo co adwokat kościelny. Ci pierwsi – jeżeli nie ukończyli studiów z zakresu prawa kanonicznego oraz nie posiadają dyplomu licencjata kościelnego – nie mają uprawnień do zajmowania się procesami o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Zanim powierzymy komuś swoją sprawę, należy sprawdzić stronę internetową kancelarii, gdzie w zakładce „uprawnienia” powinny być zamieszczone stosowne skany dokumentów. Ich brak powinien skłonić osobę zainteresowaną do dogłębniejszego zbadania tematu albo zaniechania korzystania z usług takiej kancelarii.

Etapy procesu o tzw. „rozwód kościelny”

1. Złożenie skargi powodowej. Następnie wydawana jest decyzja o jej przyjęciu albo odrzuceniu. Sąd kościelny ma na tę decyzję miesiąc (w praktyce – dwa), w czasie których może również zwrócić się do strony składającej skargę o uzupełnienie informacji lub dokonanie niezbędnych poprawek.

Warto zaznaczyć, iż nie ma przepisu, który obligowałby stronę do osobistego składania skargi powodowej w siedzibie sądu. Może to zatem uczynić za pośrednictwem operatora pocztowego. Takie rozwiązanie jest wyjściem naprzeciw rosnącej migracji osób, w szczególności, gdy osoba zainteresowana zamieszkuje w innej części Polski albo za granicą, a ślub zawierała np. na terenie archidiecezji lubelskiej czy diecezji zamojsko-lubaczowskiej. Po przyjęciu skargi powodowej przez stosowny trybunał druga strona ma 15 dni na zapoznanie się z jej treścią i przedstawienie swojego stanowiska.

2. Postępowanie dowodowe. Przedstawiane zostają wszystkie istotne okoliczności powiązane ze sprawą, następuje przesłuchanie stron i świadków, pojawiają się istotne dla przebiegu całej procedury opinie biegłych kościelnych, np. psychologów lub psychiatrów.
3. Publikacja akt będących efektem postępowania dowodowego. Z aktami zapoznają się obie strony. Mają możliwość odniesienia się do ich treści lub złożenia ewentualnych uwag.
4. Głos obrończy. Przyjmuje on formę pisemną i ma na celu swoiste podsumowanie sprawy, przedstawienie argumentów. Daje również możliwość wniesienia kolejnych dowodów lub zwrócenia uwagi na istotne wątki, które nie zostały poruszone.
5. Uwagi Obrońcy Węzła Małżeńskiego. Jego zadaniem jest wskazanie na istotne aspekty uniemożliwiające stwierdzenie nieważności małżeństwa. Wyraża on zdanie przeciwne w stosunku do powoda oraz reprezentującego go adwokata kościelnego. Po wyrażeniu swojego stanowiska następuje replika, której celem jest obalenie przedstawionych przez Obrońcę Węzła Małżeńskiego twierdzeń.
6. Wyrok. Wskazana powyżej replika jest już w istocie ostatnim krokiem, kończącym całe postępowanie. Pozostaje tylko wydanie wyroku przez trybunał lub sąd kościelny rozpatrujący sprawę. W przypadku braku orzeczenia nieważności małżeństwa możliwa jest apelacja.

Jeżeli postępowanie, którego forma zarysowana została powyżej, zakończy się wyrokiem pozytywnym (a zatem popularnie, choć niepoprawnie, nazywanym „unieważnieniem ślubu kościelnego”), obie strony powracają do stanu wolnego, a sakrament uznaje się za niebyły. Oznacza to, że kolejne zawarcie małżeństwa przez którąś ze stron będzie w istocie – z punktu widzenia prawa kanonicznego – pierwszym. Warto jeszcze dodać, że w niektórych przypadkach po wydaniu pozytywnego wyroku może nastąpić dołączenie klauzuli o zakazie kolejnego małżeństwa przez osobę, po której stronie wystąpiły przyczyny stanowiące podstawę tzw. „unieważnienia małżeństwa kościelnego”. Dzieje się tak w szczególności w przypadku absolutnej niemocy płciowej (impotencji), niezdolności z przyczyn natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, a może mieć miejsce również w przypadku podstępu lub symulacji podczas zawierania sakramentu. W przypadku jej posiadania koniecznym jest skontaktowanie się z adwokatem kościelnym.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa w 45 dni?

Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa jest dość czasochłonny. Wydanie wyroku w praktyce następuje po ok. dwóch latach, a czasem nawet dłużej. Wszystko zależy oczywiście od stopnia skomplikowania danej sprawy oraz od przebiegu procesu. Jeżeli w grę wchodzi apelacja od wyroku, całość naturalnie ulega przedłużeniu. Rozwiązaniem, które pomaga znacznie skrócić czas trwania procesu, jest proces skrócony. Pełna nazwa tej procedury to proces skrócony przed Biskupem (processus brevior coram Episcopo). Zazwyczaj trwa ona kilka miesięcy, co faktycznie stanowi znaczącą zmianę, w stosunku do standardowej procedury. Tryb skrócony wymaga zgody małżonków co do chęci tzw. „unieważnienia małżeństwa”. Aby sprawę udało się rozwiązać w trybie przyspieszonym, niezbędna jest również oczywista przyczyna, niewymagająca zaawansowanego postępowania dowodowego oraz poparta zeznaniami świadków lub ekspertyzami medycznymi. Powyższe warunki znacznie ułatwiają prowadzenie postępowania o tzw. „rozwód kościelny”, a jednocześnie umożliwiają jego skrócenie.

Pomoc adwokata kanonisty w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa

Uzyskanie „rozwodu kościelnego”, czyli stwierdzenia nieważności małżeństwa wiąże się z koniecznością wykonania szeregu działań prawnych, tworzenia i wnoszenia stosownych dokumentów, a także występowaniem przed organami kościelnymi, włącznie z trybunałem rozpatrującym sprawę. Do tego wszystkiego niezbędna jest kompleksowa wiedza z zakresu prawa kanonicznego. Dlatego konieczne okazuje się korzystanie z pomocy wykwalifikowanego adwokata od (do) „rozwodu kościelnego". Prawnik kanoniczny przede wszystkim zna doskonale obowiązujące przepisy, a do tego ma prawo do występowania przed instytucjami kościelnymi oraz reprezentowania osoby powodowej albo pozwanej podczas sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Korzystając z pomocy specjalisty, można liczyć na:

• pomoc prawną i porady dotyczące możliwych do podjęcia działań,
• formułowanie odpowiednich pism i dokumentów,
• pomoc w uzyskaniu niepoprawnie nazywanego „rozwodu kościelnego” lub wręcz przeciwnie – obrona w przypadku skargi powodowej wniesionej przez stronę powodową,
• wniesienie apelacji i korzystanie z pozostałych narzędzi prawnych określonych w kodeksie prawa kanonicznego,
• występowanie przed instytucjami kościelnymi, wraz z podejmowaniem wszelkich formalności prawnych.

Jak Kancelaria Kanoniczna Dawid Niemczycki pomoże Ci uzyskać stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Uzyskanie „rozwodu kościelnego” wiąże się z koniecznością przeprowadzenia pełnej procedury: od złożenia skargi powodowej, aż do uzyskania ostatecznego wyroku. Postępowanie składa się z etapów precyzyjnie określonych w przepisach prawa kanonicznego i nie ma możliwości na otrzymanie tzw. „unieważnienia sakramentu małżeństwa” w inny sposób. Oczywiście każda sprawa wygląda inaczej, a konkretne kroki mogą być krótsze lub dłuższe oraz wiązać się z innymi działaniami ze strony uczestników postępowania. Z tego powodu niezbędne okazuje się wsparcie, które okaże kancelaria prawa kanonicznego. Pracujący w niej adwokat kościelny nie tylko posiada wiedzę i doświadczenie, ale również może występować przed kościelnymi trybunałami, reprezentując stronę w procesie o orzeczenie nieważności małżeństwa.

Red.