Przestępstwo oszustwa - kto może je popełnić i jakie są konsekwencje prawne?

Kto może popełnić przestępstwo oszustwa?

Oszustwo jest przestępstwem, które może popełnić osoba fizyczna posiadająca zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej - czyli osoba pełnoletnia, która nie jest wyłączona od tej odpowiedzialności np. z powodu choroby psychicznej. Nie jest istotne, czy sprawca działa samodzielnie, czy w porozumieniu z innymi osobami -- ważne, aby jego działania spełniały przesłanki oszustwa, czyli wprowadzenie innej osoby w błąd lub wykorzystanie błędu pokrzywdzonego w celu uzyskania korzyści majątkowej.

Oszustwo może przybrać różne formy w zależności od konkretnej sytuacji. Najczęściej spotykane przykłady to nieuczciwe działania w obrocie gospodarczym, oszustwa internetowe czy też oszustwa w relacjach prywatnych. Często zdarza się, że sprawca mimo, że na pierwszy rzut oka nie wydaje się działać w sposób przestępczy, celowo podejmuje kroki prowadzące do wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd i osiągnięcia z tego tytułu korzyści majątkowej.

Oszustwo jako przestępstwo kierunkowe

Oszustwo jest tzw. przestępstwem kierunkowym. Oznacza to, że dla przypisania odpowiedzialności karnej konieczne jest, aby sprawca działał z zamiarem osiągnięcia określonego celu -- w tym przypadku korzyści majątkowej. Nie wystarczy zatem samo wprowadzenie w błąd czy wykorzystanie błędu. Ważne jest wykazanie, że celem działania sprawcy było uzyskanie korzyści kosztem pokrzywdzonego.

Korzyść majątkową należy rozumieć szeroko -- może to być zarówno bezpośrednie uzyskanie pieniędzy, jak i np. zmniejszenie istniejącego zadłużenia. Oszustwo nie musi też zakończyć się sukcesem, aby zostało uznane za przestępstwo. Jeżeli sprawca podejmuje działania w celu uzyskania korzyści majątkowej, ale ostatecznie nie udaje mu się jej osiągnąć, wówczas mamy do czynienia z usiłowaniem popełnienia oszustwa, które również jest karalne.

Sposoby popełnienia oszustwa

Zgodnie z art. 286 § 1 Kodeksu karnego przestępstwo oszustwa można popełnić na trzy sposoby - poprzez wprowadzenie w błąd, wykorzystanie błędu lub wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonego do rozumienia podejmowanych działań. Każdy z tych sposobów ma swoją specyfikę, ale wszystkie prowadzą do tego samego skutku -- niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez pokrzywdzonego na rzecz sprawcy lub innej osoby, przy jednoczesnym uzyskaniu korzyści majątkowej przez sprawcę.

1. Wprowadzenie w błąd - Jest to sytuacja, w której sprawca celowo i w sposób przemyślany przekazuje pokrzywdzonemu nieprawdziwe informacje, które prowadzą do podjęcia przez niego błędnej decyzji finansowej. Sprawca musi działać z zamiarem wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd i skłonienia go do rozporządzenia swoim mieniem na korzyść sprawcy.

• Przykład: Sprawca podszywa się pod przedstawiciela firmy i odbiera zapłatę za dostarczony przez kogoś innego towar, mimo że nie ma związku z tą firmą.

2. Wyzyskanie błędu - Ten sposób działania polega na wykorzystaniu błędnego przekonania pokrzywdzonego, o którym sprawca wie, ale celowo go nie koryguje. W ten sposób sprawca korzysta z sytuacji, w której pokrzywdzony sam, z własnej inicjatywy, podejmuje decyzję o rozporządzeniu mieniem, nie zdając sobie sprawy z rzeczywistego stanu rzeczy.

• Przykład: Pokrzywdzony mylnie uznaje sprawcę za przedstawiciela firmy i przekazuje mu pieniądze, a sprawca nie prostuje tego błędu, korzystając z sytuacji.

3. Wyzyskanie niezdolności do rozumienia działań -- W tym przypadku sprawca świadomie wykorzystuje stan, w którym pokrzywdzony nie jest w stanie prawidłowo ocenić sytuacji, np. z powodu choroby, zaawansowanego wieku czy innych czynników ograniczających zdolność do przemyślenia podejmowanych decyzji.

• Przykład: Sprawca wykorzystuje chorobę umysłową pokrzywdzonego, aby nakłonić go do podpisania umowy, na podstawie której uzyskuje pieniądze.

Kiedy niespłacenie długu jest przestępstwem?

Nie każde niespłacenie długu jest oszustwem. Aby można było mówić o przestępstwie oszustwa, sprawca musi już na etapie zaciągania zobowiązania mieć zamiar jego niespłacenia. Sam fakt utraty zdolności do regulowania zobowiązań w przyszłości, np. z powodu utraty pracy, nie czyni z dłużnika oszusta. Istotne jest wykazanie, że dłużnik wprowadził wierzyciela w błąd co do swojej woli lub możliwości spłaty zobowiązania, mając od początku zamiar nie wywiązać się z umowy.

Przykład: Jeśli osoba zaciągająca pożyczkę od początku nie planuje jej spłaty, choć zobowiązała się do tego w umowie i wprowadziła bank w błąd co do swojej intencji, popełnia przestępstwo oszustwa. Natomiast jeśli dłużnik nie może spłacić długu z powodów obiektywnych, niezależnych od jego woli, oszustwo nie zachodzi.

Przestępstwo oszustwa jest skomplikowane zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym, ponieważ wymaga udowodnienia nie tylko samego działania sprawcy, ale także jego zamiaru osiągnięcia korzyści majątkowej. Ważnym elementem jest działanie w celu uzyskania tej korzyści kosztem innej osoby, przy wykorzystaniu wprowadzenia w błąd, błędu lub niezdolności pokrzywdzonego do prawidłowego rozeznania sytuacji. W przypadku skazania za oszustwo, przepisy kodeksu karnego przewidują surowe kary, w tym pozbawienie wolności na okres nawet do 10 lat przy typie kwalifikowanym.

Polecamy również: Czym jest oszustwo w polskim prawie?

Adwokat Prawo Karne • kancelaria Kraków dr Aleksandra Rychlewska-Hotel

ul. Rynek Dębnicki 6/3a 30-319 Kraków

tel. 12 3072126