Historia Biłgoraja prosto z widokówki

Na widokówce – wizytówka i symbol Biłgoraja, czyli sitarstwo.
Trudno jasno i jednoznacznie określić, kiedy i skąd sitarze pojawili się w Biłgoraju. Przyjmuje się jednak, że stało się to pod koniec XVI lub na początku XVII stulecia.

Chociaż według miejscowego podania, które rozpowszechnili biłgorajscy sitarze i ich potomkowie, ludność Biłgoraja nauczyła się sitarstwa od przybyłych z Węgier Cyganów, którzy się tu osiedlili i robili sita ze skóry w drewnianej oprawie. Natomiast o powodzeniu i rozwoju ośrodka sitarskiego w Biłgoraju zdecydowały prawdopodobnie takie czynniki, jak: łatwość zdobywania surowców używanych w sitarstwie, duża ilość rąk do pracy oraz zapotrzebowanie na tego typu wyroby. Bowiem lasy Puszczy Solskiej otaczające Biłgoraj obfitowały w sosny i świerki i dostarczały doskonałego materiału do wyrobu łubów. Z kolei znacznej ilości włosia do wyrobu siatek dostarczała rozpowszechniona zarówno tu, jak i na sąsiedniej Ukrainie hodowla koni, a liczna ludność z okolicznych wsi, która nie potrafiła utrzymać się na swoich gospodarstwach, stwarzała dość sprzyjające warunki do rozwoju tego przemysłu. Ponadto sitarstwo wiązało się też z młynarstwem, do którego celów pierwotnie służyły sita i przetaki, a okolice Biłgoraja posiadały dobre warunki dla rozwoju młynarstwa. Sprzyjała temu duża ilość małych rzeczek, które wypływały z tamtejszych lasów, co przełożyło się na budowę wielu wodnych młynów – przypomina Jacek Żybura, znany biłgorajski autor wierszy i opowiadań. Jest absolwentem filologii polskiej Wydziału Nauk Humanistycznych KUL. Od 1998 r. działał w Biłgorajskim Towarzystwie Literackim, później w Biłgorajskiej Plejadzie Literackiej.

Na prezentowanej kartce widzimy kilka takich obiektów. Fotografia pierwsza przedstawia kamienną figurę św. Jana Nepomucena, wzniesioną w roku 1821 przez Augusta Kuczyńskiego, o czym informuje zachowana do dziś inskrypcja na postumencie. Została ustawiona przy dawnej wschodniej rogatce miasta, dzisiaj jest to zbieg ulic Zamojskiej i Łąkowej.

Biłgorajscy sitarze, którzy stanowili podstawową i dominującą grupę społeczną miasta, stworzyli również własną oryginalną i swoistą kulturę. Wyrażała się ona zarówno w budownictwie mieszkalnym, stroju żeńskim i męskim czy sposobie odżywiania, jak i w zwyczajach i obyczajach.
Przykładem budownictwa o charakterze sitarskim jest bez wątpienia Zagroda Sitarska. Jest to zespół drewnianych budynków umiejscowionych przy ulicy Nadstawnej 32 i złożony: z domu mieszkalnego, drewutni, spichlerza, wozowni, wiaty oraz budynku inwentarskiego. Jest to jedyny zachowany do dziś drewniany obiekt mający wartość historyczną, bo najpełniej odzwierciedla charakter budownictwa sitarskiego. Skansen został uznany za zabytek i wpisany do rejestru zabytków województwa lubelskiego w dniu 14 kwietnia 1969 roku. Dom mieszkalny zbudowany został w 1810 roku, a jego pierwszym właścicielem był Andrzej Grabiński. Jest to budynek drewniany na wysokiej podmurówce, o konstrukcji węgłowej i czterospadowym dachem pokrytym gontem. Od frontu ściany budynku są oszalowane deskami, tam też znajduje się główne wejście po kamiennych schodkach na ganek z daszkiem podparty na czterech kolumnach.

Natomiast ostatnia fotografia przedstawia najnowszy obiekt związany z dawnym rzemiosłem biłgorajskim. Jest to oczywiście pomnik sitarza stojący przed Biłgorajskim Centrum Kultury przy ulicy Kościuszki. Postać zmyślonego mężczyzny-sitarza w kapeluszu siedzącego ławce i trzymającego na kolanach sito został zaprojektowany i wykuty w wapieniu przez Dariusza Harkota.

Autor: Jacek Żybura

fot: UM Biłgoraj