11 listopada – Święto Niepodległości

Data 11 listopada jest symboliczna, bowiem składa się na nią kilka wydarzeń. Już 7 października 1918 r. Rada Regencyjna – marionetkowy rząd ustanowiony przez okupujące królestwo polskie wojska niemieckie – ogłosiła niepodległość. Z datą 11 listopada kojarzy się kapitulacja wojsk niemieckich na froncie zachodnim. W Polsce nastąpiło symboliczne wydarzenie. Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich. Od 14 listopada został Naczelnikiem Państwa.
Od tego czasu co roku odbywały się defilady wojskowe z udziałem Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Tradycja parad jest żywa do dziś. W Warszawie przed Grobem Nieznanego Żołnierza lub przed Belwederem odbywa się corocznie uroczysta odprawa wszystkich rodzajów wojsk. Miłośnicy kawalerii oglądają piękne tradycje oręża na przemarszu zawsze urzekających ułanów, obecnie w grupach rekonstrukcyjnych. Jest to manifestacja radosna – to święto spełnionych marzeń Polaków. W okresie PRL święto zniesiono. Przywrócono je w 1989 r.
 
Udział biłgorajan
Gdy Biłgoraj w 1918 r. po długoletnim okresie niewoli otwierał już w Polsce niepodległej nowy rozdział dziejów, był w porównaniu z innymi miastami Lubelszczyzny wyraźnie zapóźniony i zacofany. Tendencje niepodległościowe ogarniały szerokie kręgi biłgorajskiej społeczności. Aktywnymi członkami Polskiej Organizacji Wojskowej utworzonej przez Józefa Piłsudskiego było około 20 młodzieńców, wśród nich Bohdan Hussar, Marian Kalasiewicz, Władysław Kabat, Mieczysław Kucharski.
Była też Straż Bezpieczeństwa Publicznego. Oddział konny składał się z pięciu strażników. Dowódcą był Jan Jakubowski.
Młodzi biłgorajanie protestowali z hasłem: "Niech żyje wolna, niepodległa i zjednoczona Polska". Po 123 latach niewoli (3 rozbiorach Polski) hasło to stało się rzeczywistością.
11 listopada 1918 r. uroczyście i entuzjastycznie fetowano w Biłgoraju proklamowanie niepodległego państwa polskiego. Skończył się zabór rosyjski, okupacja austriacka i wojna, ale w spadku pozostały: zacofanie gospodarcze, nędza, pół feudalne stosunku społeczne. Zaniedbane i podupadłe miasto Biłgoraj miało problemy ekonomiczne, społeczne, polityczne, komunalne i inne.
W 1918 r. zabudowa miasta koncentrowała się wokół Rynku i ulic: Tarnogrodzkiej (obecnie Kościuszki), Zamojskiej, Lubelskiej, Radzięckiej (obecnie Moniuszki), Morowej (obecnie 3 Maja), Nadstawnej, Ogrodowej i Zastodolnej (obecnie Przemysłowa). Na środku Rynku znajdował się obszerny, murowany ratusz, obok była remiza. Były także trzy okazałe budynki sakralne: dwa kościoły rzymskokatolickie: pod wezwaniem św. Piotra i Pawła (parafialny) i św. Jerzego (kościółek) oraz synagoga. Przy ul. Morowej był kirkut. Dwa cmentarze rzymskokatolickie znajdowały się nad rzeką Łada przy ul. Lubelskiej. Tylko trzy główne ulice były brukowane (Zamojska, Lubelska i Tarnogrodzka). Miasto oświetlało tylko pięć latarń naftowych. Było osiem drewnianych studni. W skład obszaru miasta wchodziły grunty orne: ogrody, półćwiartki oraz łąki Sigiełki i Kępy. Na Różnówce, osiedlu biedoty miejskiej, usytuowano w 1919 r. folwark Różnówka. Włączono do miasta wsie Bojary oraz Różnówka Stawy. W 1921 r. Biłgoraj ulegał dalszemu powiększeniu. Obszar miasta wynosił 1656 ha, a ludności było 5603 osoby (w tym 2622 mężczyzn). Skład wyznaniowy: rzymskokatolicy – 1772, starozakonni – 3715, prawosławni – 109, inni – 8 osób. Warto dodać, że Polska była drugim po USA skupiskiem ludności żydowskiej – około 3,5 miliona osób – najwięcej w Kongresówce (Warszawa i Łódź) oraz Galicji. Ustawą sejmu (2 sierpnia 1919 r.) utworzono województwo lubelskie złożone z 19 powiatów, w tym biłgorajski.
Biłgoraj jako powiat zaczął się rozwijać. Przybywało inteligencji, fachowców, działaczy politycznych i społecznych. Ożywił się handel i rzemiosło. Zasady szerokiego samorządu terytorialnego zawierała konstytucja 17 marca 1921 r. Władzami gminy miejskiej, samorządnej jednostki terytorialnej była Rada Miejska – przedstawicielstwo uchwałodawcze oraz Magistrat – organ wykonawczy. Radni wybierani byli co 3 lata. W skład Rady Miejskiej Biłgoraja w kadencji 1924-1927 wchodziło 25 radnych z burmistrzem Janem Brodowskim na czele. Przypomnę nazwiska niektórych: Wincenty Buliński, Adam Wnuk, Wincenty Skrobański, Karol Klimkiewicz, Marcin Kiełbasa, Józef i Andrzej Malawscy, Józef Skowieżak, Seweryn Rutański, Stanisław Solski, Józef Kosobudzki, Józef Rzęsa, Władysław Kotowski, Bohdan Hussar, Klemens Krzeszowiec, Jan Mikliński, Szczepan Zyśko, Antoni Książek, Wacław Kłosek, Jan Ludwik, Wawrzyniec Góźdź. Pierwszym burmistrzem od 1918 do 1921 r. był adwokat Bolesław Zarzycki – działacz PPS. Po nim objął tę funkcję notariusz Franciszek Wolski – długoletni wiceburmistrz Kazimierz Głogowski (był później burmistrzem). Był jeszcze Mieczysław Kucharski i ostatni do 1939 r. Kazimierz Kryński. Długoletnim proboszczem w latach powojennych był zasłużony kanonik ks. Czesław Koziołkiewicz, którego pamiętam. W całym okresie międzywojennym władze miasta borykały się z dużymi trudnościami finansowymi, które uniemożliwiały realizację wielu przedsięwzięć. Ta bolączka była nam znana wiele lat po wojnie. Życie biłgorajan w okresie międzywojennym jest tematem tak obszernym, że nie udało mi się zmieścić w tym artykule. Od 11 listopada 1918 r. minęło 99 lat, w tym czasie Polska ponownie utraciła niepodległość.
 
Kazimierz Szubiak